Mukul Kanti Tripura[1]
Kokborok
Banglaha, Tripuraha, Mizoha, Bodoha joto hago tongnai Borok (Tripura/ Twipra/ Tipra/
Tiprasa/ Tipperah) Jatini salainai-suilainai amani kok. In’ hago achaiwi paiwi
jephugo kok sani rung aiphugoni jora thuya kusungsa kokborokbai chung wansokgo,
kokborokbai chung kaisani kaisa bakhani kokno salaio, kokborokbai chung
thunglaio, kokborokbai chung rachapjalaio, kokborokbai chung emang nunglaio.
Aithani kokborokbai chung suinanibo phario hinwi ang bakha kago. Tamani
hinkhai, chini sakango chini jatini kabangma borokrok kokborokbai suiwi thanjak.
Akhai chung tabokni generation rokkhai tamani suini phariathai? Ang bakha kago
Kokborokbai kokrwbai suinani bagwi chung bakha chongmankhai, kokborokbai
kokrwbairok porekhai, Kokborokbai kokrwbai bijaprokno sapainani chubachu
rolaikhai chini kokrwbai aro kabang kupulung ongnai.
Kokborok
kokrwbai tamano hin:
Tripura habai
Bangla hago chini kokborok sanai borokrok kabangma bijap suiwi sapaijak hinwi
nungjago. O bisingni sobo khaibo Kokborokbai,
sobo khaibo Kok-wanjuibai aro sobo
khaibo Kok-engrejibai suilaijak.
Akhai chung tama joto kokrwbaino kokborok kokrwbai hinmano? Ang bakha kago je
bijap kok-wanjuibai suijak obono hino Kokwanjui kokrwbai(Bangla Literature), je
bijap Ko-kengrejibai suijak obono hino Engreji Kokrwbai(English Literature). Taboklai chung In’ kokno samano, ‘Je bijap Kokborokbai Koklob(Poem),
Kokma(Grammar), Thungnuk(Drama), Kothoma(Story), Kokbwkhal (Article) aro emotwi kabang kokno bachap khaiwi suijak
obono hino Kokborok Kokrwbai (Kokborok Literature)’.
Kokborokbai
kokrwbai suini chengsamung:
Tripura hago
chini Bubagararokbo Kokborokbaise Laibuma(Rajratnakar) suijak hinwi sajakmani
khanago. Mator Kokborokbai suijak Laibuma tabok Naitugwi manya. Tripura hani
British Officiating political Agent C. W. Bolton ni report diobo Bubagra Radha
Kishore Manikkya Jubaraj tongphugonibo Kokborok bai kokwanjui lagwi Kokthai Suiwi
tongo hinwi sajakgo. Mng. Thakur Radhamohon Debbarma poila kokborokbai
‘KOK-BOROK-MA’[2]
1310 Tring (1900 Engreji) Bisio bijap suiwi Kumillani Choitonnya Jontrogo
sapokgwi suini Chengjakha hinwi sajago. Mator kokborokbai poila suinaisa hinwi
wanjui chalaknwini mungbo khanago. Bok
ongkha Shricha Doulot Ahammed M M Dahar
bai Shricha Mahammed Ummar. Bok suinai kokborokbai ‘KOKBOROMA’[3]
bijap Kumilla Amar Jantra ni 1307 Tring(1897/1898) bisini Pous talo sapokjago
hinwi sajago. Ar chini Bangla hani kokborkbai poila Kokrwbai suinani chengnaisa
hinwi sajago Mng. Khusi Krisna Tripura Bolongrai Sadhuni mung. Bo kokborokbai
‘TRIPURA KHA KACHANGMA KHUMBAR BOI’ 1936 Engrejio Agartala B. L. Press ni sapokmani nungjago. O bijap ulo
bangla hago ‘Tripura Upojati Sikkha o
Sangskritik Songsod’ daini engreji November 1978 bisio sapokjago. In’ borokrokse chini kokborokni kokrwbai
suinani chenglaio. Oboni uloni jorarogo aro kabangma bijap sapaimani nungjago.
Kokborokbai
kokrwbai bijap suiwi thanjakrobai tabok suinairok:
Tripura hago
Kokborokbai Bijap suijaklai kulse korwi. Bokni bumungno sani thangkai je
borokrokni kokno sani nango bok ongkha Mng. Thakur Radhamohon Debbarma, Mng.
Dasarath Debbarma, Mng. Mahendra Debbarma, Shyamacharan Tripura, Mng. Shyamolal
Debbarma, Mng. Sudhir Krisna Debbarma, Mng. Jitendra Mohon Debbarma, Mng. Ajit
Bandhu Debbarma, Mng. Narendra Debbarma, Mng. Rabindra Kishore Debbarma, Mng.
Kumud Ranjan Debbarma, Mng. Chandrakanta Murasing, Mng. Sudhamba Debbarma, Mng.
Dharinjoy Debbarma. Aro kabangma tongo Tripura hago. Satwi satwibo sagwi
paigalak. Mator kopal hamyani kok chini Banglahago emotwi kabang kokborokbai suinai
borok nungjakya. Chini Banglahago Kokborokbai suinani poilago chenkha Mng. Khusi
Krisna Tripura Bolongrai Sadhu. Oboni paikhai nungjago Mng. Boren Tripura, Mng.
Chitto Ranjan Tripura (Sadhu), Mng. Bir Pokkho Roaja(Sadhu), Mng. Khogeshwr Tripura, Mng. Provangshu
Tripura, Machangti Anamika Tripura, Mng.
Alindra Tripura, Mng. Prasanta Kumar Tripura,
Mng. Mathura Tripurani mungrok. Aro tongphung jotoni mung salia. Bangla
hago kokborokbai suijak Bijapbo kabang nungjakya tabok.
Bangla
hani kokborokbai suiwi sapaijak kokrwbai bijaprokni mungrok:
Tripura hago
kokborokbai poila bijap suiwi sapokjakphung Bangla hagobo kokborokbai suijak
akhunui bijap tongo. Chini in’ hago jabui government ni kabang chubachu
manyaphung sakni bai sak chaitaiwi, Tripura
Upojati Shikkha o sangskritik Songsodno chubachu rolaiwi je bijaprok
sapokjakha o bisingni ang jesuk bijapni
mung naitugwi mankha obono lagwi kia
salaino. Mator poilago ang sagwi lanani muchukgo, chini Bangla hago kokborok
sanairokbo kabang wanjui kokbai bijap suiwi sapaijak, chung tama obonobo
kokborok kokrwbai hinmano? Ang bakha kago oborok kokborok kokrwbaiya. Aithani
ang chini kokborokbai suijak bijaprokni mungse tolago suinani hinwi chongjakha. Sapoknai jorani mote tolago
ang jongsa jongsa khaiwi phunukdong:
1.
TRIPURA KHA-KACHANGMA KHUMBAR BOI[4]:
Bangla hago
kokborokbai suijak bijaprokni mung sani thangkai jongsa bijapni mung masano obo
ongkha ‘TRIPURA KHA-KACHANGMA KHUMBAR BOI’. Bangla hani kokborokbai poila
Kokrwbai suinani chengnaisa hinwi sajago Mng. Khusi Krisna Tripura Bolongrai
Sadhuni mung. Bo kokborokbai ‘TRIPURA KHA KACHANGMA KHUMBAR BOI’ 1936 Engrejio
Agartala B. L. Press ni sapokmani
nungjago. O bijap ulo bangla hago ‘Tripura
Upojati Sikkha o Sangskritik Songsod’ daini engreji 1 November 1978
bisio sapokjago. In’ bijap daio bo 33 batang rachamung suiwi sapaijak. In’ bijapni poila rachamung daio suijak-
“Khulungka trinna boli ma
Bisshas bhokti mungsa sia
Tama upai ma.
Ang bujhia thar manlia
Sagwi rodi ma.”
2.
RAMAYAN KIRTAN[5]t
Mng.
Shri Khusi Krisna Tripura Bolongrai Sadhuni kokborokbai suijak aro jongsa
naithok bijap ongkha ‘RAMAYAN KIRTAN’. Bini In’ bijap 1395 Tring binini 1
phalgun, 1392 Bangla sapokjago. In’ bijapni mul suinaisa Shri Shri Sadhu Baba Bolongrai
Tripura hinwi suijakphung suinaisa hinwi aro bumung suijak tongo Shri Chitta
Ranjan Tripura. In’ Bijapni komthingnaisa ongkha Shri Pravangshu Tripura. In’
bijap Chattagram ni Sawdeshi Chhapaghar dio sapokjago.
3.
PRAN KACHANGMA TRIPURA GAN[6]:
Mng.
Shri Khusi Krisna Tripura Bolongrai
Sadhuni kokborokbai suijak aro jongsa bijapni mung ongkha ‘PRAN KACHANGMA
TRIPURA GAN’. 24(Nwichibrui ) rachamung
suijak in’ bijap 1978 engrejio sapokjago hinwi sajago. Bo in’ bijapdaio
rachamung rokno naithok khaiwi bagwi suijak. Guru Bondona, Debi Bondona, Shyama
Aroti, Sondhya Aroti, Atma Totto, Bawl Sur, Monoshikka, Koligan, Brahmaputra
Gonga Snan, Bhaber Gan, Baro Arthai Tripura Sangit mung rogwi bagjak. In’
bijapni 8(char) rachamung diao suijak tongo-
“Gonga goya
kashi proyag jotosago naidi
Mapothima
apasorgo gurumatai kopalo tungdi”.
4.
CHOUTRISH PODABOLI
(KOKBOROK)[7]:
Banglahani
kokborokbai aro jongsa kabang sajakjak bijapni mung ongkha ‘CHOUTRISH PODABOLI
(KOKBOROK)’. Shri Bolongrai Sadhuni in’ bijap twilaiphang moujani tikhalaijakha
1979 engrejini 18 February, 1385 banglani 5 Phalgun salo. Bo bangla kathathai
daini 34 (Thamchibrui) suithai lagwi rachamung suijak. Bo jotoni paithakgo
‘Tripura Rachamoung’ hinwi rachamung tangsa suijak.
5.
SHRIMADBHAGABAT
GITA[8]:
Bangla
hago ‘SHRIMADBHAGABAT GITA’ mungtwi Kokborokbai poila gita suijakha Dighinalani
Kamakutchharani Shri Chittaranjan Tripura Sadhubai. In’ bijapni komthingnaisa
ongkha Mng. Surendra Lal Tripura. In’ bijap Tripura Upojati Shikkha o
Sangskritik Sangsad daini 1388 Tring 4 Vadra, 1385 Bangla(1978 Engreji) Bisio
tikhalaijago. In’ bijapni poila balai daio Guruno Khulummani kok suijakjak
naithok khaiwi. In’ bijabdaio gitani 18 jog lagwi rachamung hai khaiwi
kokborokbai suijak. 43 balaio Gita Mahattya lagwi suijak –
“Joy
joy Gita Nungse
muktidata
Deho bhogobanni
Bakha gyanno
ronai Ogyanno
ruknai
Mukti lama jotoni.”
6.
HAPARNI KHORANG[9]:
Haparni
Khorang Mng. Mahendra Lal Tripurani aro jonsa bijap. Bini in’ bijap rachamungni
bijap. Bo in’ bijap daio Hamjaklaimung Rachamung(14), Kainuini Rachamung(2),
Samangni Tulona Rachamung(8), Hano Rabaima Rachamung (7), Khani Wansokma
Rachamung(7), Jate Podeni Rachamung(4), Bondona(9) bumung rogwi bagwi bagwi 51
Bachisa rachamung suijak.
7.
MAHENNI KOK BATHAI[10]:
Kokborok
kokrwbaini machang jongsa Koklob bijapni bumung ongkha MOHENNI KOK BATHAI. Mng.
Mahendra Lal Tripurani In’ koklop bijap daio 16 (Chidok) koklob bai 14
(Chibrui) rhymes suijak. In’ bijap
tikhalaimani jora Engreji 5 October, 2008, Bangla 20 Ashin 1415 Bisio. In’
bijap Rangamatini Garjantali daini bahajo- bahajala (Bipul, Apul, Kamona,
Jhinuk) rok tikhalaimani. Bini bijap
daini 6 (dok) balaio suijak-
“Twisa koreo
sikala kaisa
Holong bathaio
achogwi.
Twisa twi boiwi
thanai dario
Wfthui rojakti
Achogwi.”
8.
HAPONGNI KOKLOP [11]:
‘HAPONGNI
KOKLOP’, aro jongsa kokborokbai suijak koklop bijap. In’ Koklob bijap suikha
Mng. Alindra Tripura. In’ koklob bijap tikhalaijakkha Tring 08 talbung, 1422, Engreji
29 November, 2012 AD. Bisio. . Bo in’ bijapnni joto koklopno kokwanjui baibo
phakjak. Bo suijak kokloprokni mung ongkha: Mataini
Jareyoi, Mani Kok Sal, Mukumuni Bagwi, Thwiywi Thwiya, Wansukma Pandao, Siniya
Lamao, Srwngwi Paiyoi, Lanjaima Pandao, Rangamatiyo, Kokrwbam Bijap Suiphuo,
Thangphuni Jow, Mukumu Tongnaitwi, Poila Suinaisa, Salbani Bagwi, Bolongpanao.
9.
JORANI KHORANG[12]:
Sal
Surimung, Goron Koroi Khorang, Langma, Chukgli Buglu Wansukma, Hapongni Kokduma
, Tongthokma, Chuchuni Kok, Nok Yakarjak Bakha, Haku, Siyari aro Ani Wanama,
Swmai, Goti Koroi Wansukmung, Ongya Kok Koroi, Hanta Koroi Chala, Sektra,
Phutlotlo Langma, Nokthai Koroi Emang, Bopham Chakya Thechra, Lopha, Kebel
Chajak Kok-Phalnaisa, Chaktrotro Talpila, Khorang Sokya Chirimani, Hayokmung,
Hanta Koroi Wansukma, Tamase Nai Ang Ijang-ujang , Paitokthokya Bakha, Sitra
Chajak Bakha, Pholani Swmai, Taboklai |
10. CHINI EMANGNI
HA[13].
Banga
hani tabok jorani kokborokbai suinai-khainai Mng. Mathura Bikash Tripurani
‘CHINI EMANGNI HA” jongsa kokkului
bijap. CHINI EMANGNI HA bijapno Khagrachharini Khagrapurni Kok
Creativities engreji February 2015 bisio tikhalaio. Bini in’ bijap daio bo kokborokbai
kabangma kokkului suijak, oborokni mung ongkha:
Tokkhirai,
O Go Kali, Poto Khaya Chakili, Toksa Chiok Chiok, Toksa Girasa, Borok, Wang,
Ani Achaima Ha, Aikyang Khaidi, Sa Nwi, Chini Nukhung, Aphak Baksa, Twisa Girasa, Kachak Kosom, Chini
Nukhungni Chukyasa, O ama O apha,
Para Dekung, Achu Dangwipha,
Sadung-watwi, Ani Sampili, Chini Emangni Ha, Phurungni Khorang, Chini Bangla Ha,
Sal Khulummung.
11.
GAN’/GONGA TOLIO
THAMANI:
Aro
jongsani mung sani thangkhai sajago GAN’/GONGA TOLIO THAMANI hinwi sajakma rachamungni koklob
bijapni mung. In bijap Bangladesh Tripura Kollyan Sangsad, Kendrio Komitini
2005 engreji bisi/ 1415 bangla bisio tikhalaijago. In’ bijapni komthingnaisa
ongkha Mng. Prasanta Kumar Tripura, Rachamungni kokro sanaisa ongkha Karigar
Parani Chan Mohon Tripura(Beregi). Suinaisa ongkha Mng. Khogeshwr Tripura.
Sakago suijak
in’ bijaprokni badebo aro naitukkhai jongbrui jongbasuk ongono banglahago kokborokbai
suijak kokrwbai bijap. Ja tongnai emo chini bangla hani kokborok
kokrwbaino kupulung khaimanjia. Chini ero sapokjaknai bijaprokni
bisingobo Koklob bijap bai Rachamungni
bijapse kabang nungjago aro kothe
bijaplai kabang nungjakya. Chini hago aro kia bijap tongo jeborok bisingni
kia kia kokborokbai suijakphung Bangla kok baise jotto sagwi rogwoi bijap
suijak. Aithani oborokno waisagwi Kokborok Kokrwbai hinmanya.
Tamani
bagwi kokborok kokrwbai suithai nang chini:
Kokborokbai
kokrwbai sunai jora bakhuluini jora
chengjakha obono ang sakang ata sajak.
Tabok sanani muchukgo tamani bagwi kokborok kokrwbai suithai nang chini. Jabui Jabuio kokborokbai Lekha surungnai
samung kabang nungthokya. 1949 Engreji bisio Tripura haste Bharotbai kathamani
uloni jora aro kabang hamya ongkha kokborokni langma. 1964 Engreji bisio Tripura hago tama kokbai office-adalot cholenai, tama
kokbai lekha surungna, tama kokbai
hasteo suinani chenglainai obono lagwi kurungsa Act ongjak , obono hino
“The Tripura Official Language Act, 1964 (Bill No. 5, 1964)” . Odiobo i wanjui
kokbaise joto khaijaknai hinwi suijakjak. Mator Tripura hago kokborok sanai
kabang borok tongwibo aiphugo oh Act daio Kokborokni mung suijakya. Aithani
kokborokbai kono surungnai nogo, office adaloto suijaknai ongya. Mator 1975
Engreji bisi ata Mng. Dhananjoy Tripurano kosol chini borokrok kokborokbai
suinani-sanani bagwi kokboroknobo oh Act daio tondi hinwi sorkarni oro
haiukjakha. Mng. Dhananjoy Tripurano kogwi buthalkha. Kabangma chaitaijalaimani
ulo 19 January, 1979 Engreji bisio oh raidano
salamwi “The Tripura Official Language
Amendment Bill, 1979” [14](Tripura
Bill No. 1 of 1979) daio Kokborokbaibo suijakthai-sajakthai hinwi sajakha. Aithani
kokborok sanairok 19 Januaryno `Kokborok Sal’[15]
hinwi palaijalaio. Aiphugoni jora kokborokbo Rajjyo ni Kok hinwi sajakkha. Oboni ulo chini borokrok suinani
chenglaikha kabang kabang. Surungnibo chenglaikha kabangma surungkhung
daio. Tripura hago 1981 engreji bisini jora Primary Level
dio kokborokbai lekha phurungnani chengjago. Tabok TTAADC hani 903
(chukuratham) primary Iskulo, 40
(Buruichi) High Iskul daio kokborokbai lekha
phurungjago. Oboni badebo 2012
engreji bisini jora kabang kolejo degree,
2015
bisini jora Tripura universityo
post graduate degree phurungjago
kokborokbai.[16]
Tripura Universityni Kokborok Department daio MA programmeni syllebuso[17]
kokborok lagwi kabang surungjalaimani nungjago, Aro kabangma Iskul-Kolej daio
kokborokbai surungjago. Mator chini bangl hago sorkar esuk sal ulo kokborokbai
surungnani samung yakgo lajiathani in’ hago kabang khaiwi kokborokbai surungnaibo
nungjakya, suimanibo nungjakya. Tabok
ang nokbai salaino tamani bagwi chini kokborok kokrwbai kabang suithai nangdong
in’ jorago phaiwi. Wansogwi naikhalai mannano in’ kalaisa kokni samung. Ang
bakha kago kabang samungni bagwi tabok chini kokborok kokrwbai suithai nangwi
tongkha. Oh bisingni ang kurungnwi lagwi nokbai salaino. Kurungsa ongkha chini
kokborokno suijak bijapbai darokronani, aro kurungsa ongkha kokborokbai Lekha surungni.
Poilago sadong Chini kokborokno suijak bijapbai darokronani bagwi tamani
suithai nang? Joto borokni oro mani kok ongkhadwi jottoni khanatok, kalai,
machang. Oh kokrokno chung suiwi bijap daio chabwi larukmannkhai chini
kokthairok aro kupulung ongnai. Bana kokthai kupulungni bagwiya, chini kok
kamananibo kirima tongalak. Tamani hinkhai, prithibini je kono kok kamagwi
thango sajakyakhai, suijakyakhai. Mator Suijak kokrok dwisogwi kamamanya. Chung
jotto silaio je tabok chung suinani chenglaikha thani chini kokborokni katal
katal kokthai naitugwi karini chaitaijalaidong. Chung naitugwibo manlaidong oh
kokthairokno. Ar oh kokthairokno chung
kokrwbai daio suiwi tonkhalai chini kokrwbai rokbo naithok ongnai akhai chini
kokboroknobo darokrogwi tonmannai. Tabok ang salaino Kokborokbai lekha surungni
bagwi tamani kokborokbai bijap suithai nang? Tripura hogo kabang bisi uloni
jora kokborokbai lekha surungjakphung chini bangle hago kokborokbai surungnai joraba kabang
uloya. Tamani hinkhai bisinwi bisithamni
jorase ‘Prak-prathomik’ hinnai kalaso surungronani chengjago. Chini surungnai
cherok girarok tabok kokborokbai
wansoknani, kokborokbai salainani,
kokborokbai suilainani, kokborokbai
surungnani sujug mankha. Aithani
bokni bakha gorja ongwi kabang kabang surungmannai hinwi jottobo bakha kalaio. Akhai tabok kok ongkha
bok surungnani bagwilai kokborokbai bijap nanngno, oh kokborokbai bijap suijak
korwikhailai bok surungmanngalak. Bana sorkar ronai bijap mamangbai kabang
surungnai ongya. Aithani chini jottoni
tabok kokborokbai kabang kokrwbai suiwi bijap karithai hinwi ang bakha kago.
Suinani bagwi tama suithaibai suijaknai:
Tabok
chung suinnani khalai tama
suithaibai suijaknai, obo kurungsa gorja wanokma. Kokborokbai
kokrwbai suinani chengjakphugo koloma bai suijakgo hinwi chung
khanasimise khanago, mator
mokolbai koloma suithairok barai waisabo
nungjia. Taboklai naitugwise
manya. Chuni mokolo
nungjakphugoni jora kokrwbai bathairok wanjuikok suithai daini nangnai
suithairok lagwi kokborok suithai hinwi
suillaimani nungjago. Mng. Thakur
Radhamohon Debbarma, Shricha Doulot Ahammed
M M Dahar , Shricha Mahammed Ummar, Mng. Khusi Krisna
Tripura Bolongrai Sadhu,
Mng.
Chitto Ranjan Tripura (Sadhu) jottobo
wanjui suithairok daini nangnai suithairok lagwi kokborok suithai
hinwi suio. Chini banglla hani Mng. Mahendra Lal
Tripura bai Brother Montrojoy Tripura
kothe kothe khaiwi kokborokni suithai tikhalaiwi
suiwi naijak, Mator obono borokrok suinani chaitailailia
thani tabok chejaklia. Tabokkhalai Tripura hago TTAADC daio roman suithai (chung engreji suithai hinwi
sinilaio) daini nangnai suithai
rokno lagwi kokborok suithai
hinwi chongjakha. Tabok o hago jotto in’ suithaibaise suinani
chaitaijalaio. Bangla hagobo araise. Bangla hago cherokrokni bagwi
kokborokbai bijap tikhalaijalaini chaitaijalaidong
romanni suithairok lagwi. Jephugo kokborokno bo suithaibai suijaknai obono
lagwi kok kakhalai ‘Bangladesh Tripura
Kollyan Songsod’ ni borokrok 2001, 2003 bisi ata achokjalaiwi salaiwi Roman
baise suinani bagwi kok chaplaikha.
Oboni paikhai 2008 bisio Kokborok
Unnayon Komiti hinwi buthup
thupsa chenglaikha. Oboni paikhai
2010 ata aro Roman suithai bai
barai khaiwi suiman obono lagwi kok
baksa khaiwi tikhalaijalaikha je, A, B,
C, D, E, G, H, I, J, K, L, M, N, O,
P, R, S,
T, U, W, Y, Ch, Kh, Ng, Ph, Th Suithairok. 26 (Nuichidok) suithaino kokborokni suithai hinwi saiwi lalaijakkha.[18] 2010
engreji bisini ‘Surungnai
Raida’(Jatio Shikkhaniti-2010) ni mote khaiwi 2016 engrejini December tal daio
2017 bisio cherokno kokborokbai phurungni bagwi Bangladesh sorkar ni ‘Jatio
shikkhakrom o patthyopustok bord, Bangladesh’ `ANI BIJAP Swrwng Sakang’[19] mungtwi bijap jongsa karijak. Oh bijap daio A, B, D, E, G, H, I, J, K, L,
M, N, O, P, R, S, T, U, W , Y, Ch, Kh, Ng, Ph, Th rokno kokborokni suithai hinwi
sajakkha. Erokhalai mator 25 (Nwichba) suithairokse tongo. Bangla hago aro jong bijap tongo obo ongkha ÔAMANI
KOK-KOK BOROK’[20].
In’ bijap daiobo 25 (Nwichba) suithairokse tongo. Bo C,F,Q,V, X, Z bathairok
kokborok suithani nangya hinwi suijak. Tripura hani ‘KOKBOROK TEI HUKUMU
MISSION’ 1994 engreji bisi, 1404 Tring ni Talhing talo ‘ROMAN SWITHAIH BAI
KOKBOROK SWINA RAIDA’[21]
hinwi 8(Char) balaini bijap jongsa karijak. Oh bijap daio A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M,
N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z rokno suiwi paikhai
C, F, Q, V, X, Z rok nangya bathai hinwi
suijak. Bok ero CH, KH, NG, N’, PH ,TH, UA, OU roknobo kokborokni suithai hinwi
suiwi rojak. Je borokrok obono lagwi wansokjallaidong bok aro gam khaiwi silaino.
Kia kia khawi ulose chini jotto kupulung
ongnai. Kia jorse manaisingnai. Mator
Kokrwbai suinani thanngkhai bakhabai je
suithairokno kalai hinwi bakha ka obose suinani
bakha kanai emoi kobwi kok. Chung
kokrwbai suinani bagwi je suithaibai suilangphung Iskul-Kolej ni bag hinkhalai
Roman baise suithai kalainai. Tamani hinba
bangla hago Roman suithai baise suilainai hinwi chonglaiwi paikha. In’ Roman suithaibai suijaknai bijaprokno
chini haparni jotto borokrok pharilangyaphung kia kia khaiwi surungjalai jaknaiphele.
Mator Roman baiphung, Banglabaiphung, Sakni suithaibaiphung Kokrwbai suinanise
nangnai.
Paithak
Kok:
Paithak kok
suinani ar muchuklia tangsa koklob suiwise tunuini suinaino thakrosinai.
“Sal thangwibo hor thangya
Hor thangwibo sal thangya,
Kokborokbai kokrwbai lai
Naithokmanise kul manya.
Chini koknose chung sano,
Chini kokrwbaise chung suino,
Bini borok je hinlangphung,
Chungse romwi tonno.
Chini kokno naithothok khaiwi
Suiwi Bijap
bisingo dagwi,
Chewi-phugwi joton khaiwi
Khapang- khacharo tonno.
Chini amano hamjaktwi khaiwi,
Chini jatino khatungtwi khaiwi,
Hamjaklaiwi khatunglaiwi chelaikhai
Chini kokbo chinise tongnai,
Kabang kabangse kupulung ongnai.
Oh takhukrok, oh bukhukrok,
Suilaisidi khani kokbai,
Suilaisidi mani kokbai,
Suilaisidi kokborokbai,
Naithok-machang kokrwbai.
[1] Lecturer, Rangamati Public College, Rangamati Hill District.
[2] Nareshchandra Debbarma, KOKBOROK
KOKRWBAI, (Katal khawi tikhalaimani jora Engreji August . 2015, poila nakholnai
jora: Engreji January, 2014, Akshar Publications, Jagannathbari Road, Agartala,
Tripura).
[3] Shricha Doulot Ahammed M M Dahar bai Shricha Mahammed Ummar , KOKBOROMA,
(Katal khawi tikhalainaisa: Purno Chanra Debbarma, Katal
Khaiwi tikhalaimani Jora: Engreji 22 December, 2000 AD. Hachukni Khorang
Publishers, Krisnanagar, Agartala,
Tripura).
[4] Sadhu Khusi Krisna Tripura,‘TRIPURA KHA-KACHANGMA KHUMBAR BOI’ (
Katal khaiwi Sapokjaknai Jora: Engreji 1 November 1978 bisio ‘Tripura Upojati Sikkha o Sangskritik Songsod’ daini. Poila Tikhalainai jora: 1936 Engrejio Agartala
B. L. Press ni).
[5] Shri Shri Sadhu
Baba Bolongrai Tripura, RAMAYAN KIRTAN (Tikhalaimani jora: 1395 Tring bisini 1
phalgun, 1392 Bangla)
[6]
Shri Khusi Krisna Tripura Bolongrai Sadhu, PRAN
KACHANGMA TRIPURA GAN (1978 engreji).
[7]
Shri Bolongrai Sadhu,
CHOUTRISH PODABOLI (KOKBOROK), (Tikhalaijakha: 1979 engrejini 18 February, 1385
banglani 5 Phalgun, twilaiphang mouja, Ramghar Mahakuma, Parbattya Chattagram)
)
[8] Shri Chittaranjan Tripura
Sadhu, SHRIMADBHAGABAT GITA(Tikhalaimani
Jora: 1388 Tring, 4 Vadra, 1385 Bangla(1978 Engreji), Tripura Upojati Shikkha o
Sangskritik Sangsad daini).
[9] Mahendra Lal Tripura, HAPARNI
KHORANG(Tikhalaimani Jora: Engreji 25 September, 2006, Bangla 10 Ashin, 1413
Bisi, Garjantali, Rangamatini Mrs. Kamona Tripura tikhalaimani).
[10] Mahendra Lal Tripura,
MOHENNI KOK BATHAI (Tikhalaimani Jora:
Engreji 5 October, 2008, Bangla 20 Ashin 1415 Bisio, Garjantali, Rangamati).
[11] Alindra Tripura, HAPONGNI KOKLOP (Tikhalaimani Jora: 08 talbung, 1422
Tring, 29 November, 2012 AD., Khagrachhari).
[12] Mathura Bikash Tripura, JORANI
KHORANG (Tikhalaimani Jora: Engreji October, 2014 bisi, Kok Creativities,
Khagrapur, Khagrachhari).
[13] Mathura Bikash Tripura,
CHINI EMANGNI HA (Tikhalaimani Jora: Engreji February 2015
bisi, Kok Creativities, Khagrapur, Khagrachhari).
[14] http://www.lawsofindia.org/pdf/tripura/1964/1964TRIPURA5.pdf
(23 march, 2019 engreji salo naimani).
[15] http://www.northeasttoday.in/kokborok-day-observes-in-tripura/(23 march,
2019 engreji salo naimani).
[16]
http://kokborokoml.tripura.gov.in/kokborok
(23 march, 2019 engreji salo naimani).
[17] http://www.tripurauniv.in/main/index.php/departments?id=400 (23
march, 2019 engreji salo naimani).
[18] KOKBOROK,
Mathura Bikash Tripura, Page: 5-8, (Tikhalainai
jora: Jun, 2011, Khudra Nrigosthir Cultural Institute Khagrachari)
[19] ANI BIJAP
Swrwng Sakang, December-20016,
Jatio Shikkhakrom o Patthyopustak Board, Bangladesh.
[20] AMANI
KOK-KOK BOROK, Barendra Lal Tripura (Tikhalainai jora: June-2015, Khuddra
Nrigusthi Cultural Institute, Khagrachari)
[21]
ROMAN
SWITHAIH BAI KOKBOROK SWINA RAIDA, (Tikhalaijaknai
jora: 1994 engreji bisi, 1404 Tring ni
Talhing, KOKBOROK TEI HUKUMU MISSION).
0 Comments