Mukul Kanti Tripura
Sal
kaisa phaikhai sal kaisa thango, hor kaisa phaikhai hor kaisa thango, Mator
laibumalai kamaya, kulukya, thuiwi thangya. Chini laibuma kathangse, tabokbo
darogwi tongo. . ‘Tripura’ bumung khanakhai chini bosongni eba dophani
borokrokni kha sarangwi phaio. Tamani hinkhai ‘Tripura’ chini bosongni bumung,
‘Tripura’ chini hani bumung. Tripura bumungni bisingtwi chung naitugwi mano
chini laibumano, chini sirisitino, chini tongmung-chamungno. Oboni bagwi chini laibumano, chini
sirisitino, chini tongmung-chamungno romwi larukna bagwi chung thainsa ongwi
chini jabui jabuini kokni mung Trupra Koknobo chini achokronani
nangnai. Imo katal bumungya, imo kacham
bumungse. Jabui jabuini jora ringjaknai bumungse imo. Oboni bagwi chini kokno
mathangnanikhai chini kokni mung `Tripura Kok’ hinwise jotto daio masuilainai,
masalainai, maringlainai. Akhai chini Tripura kokno hamronani bagwi tama tama
samung tangthai nang obo ani tunuini suimani chaitokma.
‘Tripura Kok’
Tamano Hin?
Je
kokbai Tripura bosongni borokrok kok sagwi kaisa ni kasa bakhani kokno salai-hinlai
khailaiman obono hino Tripura Kok. Tripura bosongni borokrokni mani kok in’
‘Tripura Kok’. In’ Tripura kokni kabangma kokbedekbo tongo. Jani jan dophani
mote in’ kokbedek rok sajakgo. Naitong,
Phatung, Dendok, Gabing, Kewa, Usui imo hai aro kabangma tongo chini Tripura
Kokni kokbedek. In kokni muloma ongkha Sino-Tibetan. Sino-Tibetan ni
Tibeto-Burmise, Akhai Tibeto-Burmise ni Bodo, Akhai Bodo kok ni ‘Tripura Kok”. In’
kok Tripura haste, Bangla ha, Sikam haste, akhai aro Haiyungni kabangma ha daio
sajagwi tongo.
Biniborok Suikurungrokni
Suimani Bisingtwi Tripura kokni Sinimung?
Tripurakok
lagwi suikurung bai kokkurungrok kabang kabang lekha suiwi thanjak. Bokni
bijaprogo Tripurakok hanijadpod bumungtwi ringjago. Obo bokno Tripurakok lagwi
kokobwi khaiwi kok sanai korwithaniphung aria ongmano hinwi ang kha kago.
Tophung bok chini kokno tama mungtwi sinijakrokha obono kia suinani chaitaino.
Suikurung
akhai kokkurung Dr.
Suniti Kumar Chatterji bini 1926 bisio suiwi sapaijaknai bijap ODBL (The Origin
and Development of the Bengali Language) ni kokchengmung (Introducton) daini 3
no. balaio Tripura rokni kokni mung Mrung eba Tipura hinwi sajak. Engrejibai
suimani in’ kok ongkha-
‘To
the north-east and east, Bengali meet dialects of the Bodo group: Bodo (Bara)
of Kachari (also known as koc, Mec and Rabha), Garo and Dima-sa as well as
Mrung or Tipura.’
Kok
ongkha bini in’bijap daio bo Tripura rokni kokno Mrung eba Tipura ninwi mung
nungkha. Bo Tripura rokni kokni bumung Kokborok hinwi suijia. Suikha Mrung eba
Tipura hinwi.
Aro
kaisa suikurung Sir George Abraham Grierson bo engreji 1909 bisio karijaknai ‘Linguistic
Survey of India’(Vol.111, Part.11) bijap daini 109 balai daio Tripurarokni
kokni mung Tipura hinwi chongphung bo Mrung hinwibo sajak. Chittagong Hill
Tracts haparni Tripura rokni kokni mung chongwi suikha-
‘In
the Chittagoong Hill Tracts the language is also called Mrung’ .
CHT
haparni mukhuk rok tabokbo Tripura rokno Mrung hinwi ringo. In’ Mrung hinwi
ringnai bisingtwi Tripura rokni koknobo Mrung hinwi mung rojakhana hinwi ang
kha kago. Bo Mrung hinwi mamangya TIPURA hinwibo kokni mung suijak. Tipura mungno tisagwi bo kurungsa
statistic salamkha obo ongkha-
TIPURA
This language is reported from the following
localities:-
State
of Hill Tipphera, Where it is spoken by-
90,000 people
District
of Dacca- ,, ,, -
300 ,,
District
of Chittagong Hill Tracts ,, - 15,250 ,,
-105,550 ,,
District
of South Cachar
,, -300
105,850
,,
Suikurung
Dr.
Suniti Kumar Chatterji bai Sir George Abraham Grierson Tripura rokni kokni bumung
MRUNG eba TIPURA suiphung Tripura ni bubagra Birchandra ni jorago British
Political Agent C. W. Bolton ni report (1876-77) ni bisingtwi Radhakishore jongsa Tipperah-Bengali
Dictionary salamjaknai daio Tipperah kokthaino chongjak. Boltan suijak
“The
Jubraj is Still engaged in the compilation of a Tipperah- Bengali dictionary.
And he has lately become a member of the Asiatic Society of Bengal”
Chung
saimano Tripura rokno British rok Tipperah hinwi ringo. Oboni bagwi bok Tripura
ni koknobo Tipperah hinwi ringkha.
Tripura
ni laibuma komthengnai Kaliprosonno Sen Biddyabhushan ni Sreerajmala bijap daio
suijak tongo chini kokbai laibuma suijakmani kok. In’ bijapni lohornui daini
Dharma Manikkya bakhak daini 6 balai daio wanjui kokbai suijak tongo –
“Purbo
rajmala chilo Tripur bhasate.
Poyar
gathilo sob sokole bujhite.”
Kaliprosonno
Sen Biddyabhushan in’ bijap daio chini kokni bumung Tripur hinwi chongjakkha.
Bo bini in’ bijap daio bosongni bumungbo Tripur hinwise chongjak.
Tripurani
laibuma suikurung Koilashchandra Singh
1303 bongabdo daio bini suinai ‘Rajmala ba Tripurar Itihas’ bijap daini
bakhaknuini 17 balai daio suijak Tripura bosongnw lagwi. Bo suijak-
“Sei
doitor orose tripurer jonmo. Tini kirat namer ucched sadhon purbok sio
namanusare rajyer nam ‘Tripura’ ebong sojatio beyaktiborgoke Tripura jati bolia
prochar koren.” Ero laibuma suinaisa Tripuranw kurungsa bosong hinwi sakhalai
oh bosongni koktw Tripua kokse ongmano.
Tripurarok Tama
Mungtwi Ring Tripurarokni Kokno?
Chung
chini Tripurarokni khuktwi chini kokni bumungno ringmani khanago `Tripura kok’,
Tipra kok, ‘Tipara kok’ bumungtwi. Obo dopha kabangni mote kabangma bumungtwibo
ringjakmano. Mator Bangla hani Tripura kokbai poila kokrabai suinani chengnai
matai hago thangjak Mng. Khusi Krisna Tripura Bolongrai Sadhu Tripura kokbai
‘TRIPURA KHA KACHANGMA KHUMBAR BOI’[1]
mungtwi rachapmungni bijap 1936 Engrejio Agartala B. L. Press ni sapokmani bisingtwi nungjago bini
in’ bijapni bumung daio bo Tripura bumung rogwi chengkha. Bijap ulo bangla hago
‘Tripura Upojati Sikkha o Sangskritik
Songsod’ daini engreji November 1978 bisio sapokjago. Ang bakha kago bo ero
Tripura kokbai suimani thani Tripura kokthaino bumung daio suikha hinwi. Bini yagulo kabangma Tripura suikurungrok
aria khaiwi sakni kokni bumungno Tripura Kok hinwise suiwi thanjak.
Tripura Kok
Bumung Achokrothai Nangmani:
Chini
kokni bumung Tripura Kok achokrothai nangmani kokno thangnai joragobo sagwi
thangjak ang. Cung dophani mote Tipara kok, Tiprakok, Tipra kau je hinwiphung
ringthong mator chung jotto baksa khaiwi hino Tripura Kok. Suio Tripura Kok
hinwi. Engreji bai khai hinjago Tripura Language, Wanjui kokbaikhai hinjago
Tripura Bhasha hinwi. Jabui jabuini jora matai hago thanjak okararok sak sakno
Tripura bosongni borok hinwi kha kago hinwise sakni kokno Tripura kok hinwi
chongwi kalango. Oboni bagwi chung sak sakno Tripra bosongni kaisa borok hinwi
kha kakhai kham khamse chini kokni bumungbo Tripura kok ma laruknai. Tamani hinkhai chini kok darogwi tongkhaise
chini bosongni muloma darogwi tongnai. Chini kokni bumung kamagwi thango
hinkhai chung chini kokno palogwi thangnibo kang dukgalak. Aithani thainsa
ongwi khorang baksa matisalainai chini Tripura kokni bagwi.
Chini Tripura Koknw hamronani Bagwi Chini Tama khaithai Nang?
Chini Tripura
Kok bumungno achokronanikhai chini kabangma samung matanglainai. Oboni bisingo
je je samungrok tabok tangthai nang oborok ongkha-
1.
Chung suinani, sanani, hinnani jotto daio ‘Tripura Kok’
kokthaino masuilainai.
Kokni acharo
hinjago “suitwi suitwise suikurung ongo, Rachaptwi rachaptwise rachapmung
kurung ongo, Masatwi masatwise masamung kurung ongo.” Oboni bagwi Chini kokni
bumung Tripura Kok hinwi suitwi suitwuse chung achokromannai in’ mungno. Satwi
satwise borokni khuktwi sajaknai in’ bumung. Tabok chini samung ongkha jero
phari chung in' bumungno achokrogroni nangnai.
2.
Chung government ni oro emono recognize khaini ma
chaitailainai:
Chini kokni
bumung government ni oro kothe bumungtwi suijak tonglangkhaiphung obono
masalamnai. Tripura Kok hinwi achokronani ma chaitoknai. Chini high official
borokrokbai achogwi kok masalainai. Governmentno ma sagwi mabujuknai. Akhaise
chung government ni recognition mannai. Ar obo manyasak jora chini samung
tangmani haba soksukyanai.
3.
Chini kokrabaino Triprakokbai suinani ma
chaitaijalainai:
Chini jabui
jabuini jora Tripura Kok bai kokrabai sajagwi tongo, suijagwi tongo. Mator
chini esuk hamkurung ongwibo chini koknio bumungno tabok jorago phaiwi phiagwi
pairokha. Oboni bagwi tabok kokrabai aro kabang kabang masuilainai, asalainai.
Chini kasakang cherok rokno kokrabai suinani bagwi kha masungsajalainai. Aithani chini tabok ja phari suithaise nango
kokrabai.
4.
Tripura kok suinani koktamano chini para-kami rogobo
makasukronai:
Chini Tripura
kok suilaini- salaini koktamano para-kamini suinai-sanai-surungnai borokrokni
orobo makasukronai. Tamani hinkhai, Town ni suinai rok mamang suimani bai chini
in’ samung haba sokgalak. Para-kamini borokrokni chubachubo nangnai. Oboni
bagwi phaisakang jorago Para-kami-town jotto jagagose Tripura Kok
sanani-suinani bagwi kabangma chirok chirogwi borokrokno masanai. Arai khaiwi
sakhaise jottobo thar manlainai, Bosongni kokno darokronani chaitokjalainai.
5.
Kurungsa ‘International Tripura Language development
committee’ makhainai:
Chung chini
kokno aro hamronani bagwi kurungsa ‘International Tripura Language Development
Committee’ bumungtwi makhailainai. Tmani hinkhai, chini in’ kok bana kurung
haste eba kurungsa ha daio sajagwi tongya . Imo hayungni kabangma ha daio
sajagwi tongo. Oboni bagwi Oh hayungni Tripura kok sanai borokrokni
suikurung-sakurungrokno thumwi in’ committee khaikha hinkhai kokbaksa ongwi
samung tanglaini hamnai. Akhai chi kokbo aro saka bakhak hamwi kasanai. In’
committee katal katal samung yago lakhai chini kokno darokronani sakang lamano
hemlainani aro kalaisa ongnai.
6.
Tripura bosongni borok Tripura kok kamajakjakrokno
phurungna nangnai:
ChiniTripura
bosongni borokrokni bisingo kabangma tongo Tripura Kok kamajakjak. Bokno chung
kaisani kaisa chubajalaiwi eba govt. bai salaiwi purungnani samung yago
malalainai. Tamani hinkhai, bokno Tripura kok sanani phirokrogwi tomankhaise
chini bosongni jotto borok chini kokno sanani chuknai. Akhai chini kok
phaisakang jorago kabangma hamnai.
7.
Tripura kokbai surungnai samunno(Academic) gam
khaiwi mahamronai:
Chini kokbai
surungnai-phurungnai samungnobo aro saka bakhak hamronani bagwi kabangma samung
matanglaini. Education ni jotto class daio Tripura kokbai lekha phurungnai
bagwi govt, bai gam khaiwi masalainai. Chukronani machaitoklainai.
Paithak
Kok:
Tunui esuk sagwi
mathaksino. Ulo aro salaino-suilaino. Aithani ang paithak kok daio bana kok
khuksase sanani muchukgo ‘Phaisidi chung thainsa ongwi samung tanglaisinai,
Chini kokno mathangnani bagwi ja samung tangthai nang tanglaisinai. Tripura
Kokno saka bakhak hamrogwi telangni bagwi chaitokjalaisinai.’ Ang kha kago
chini aro waisa sal kuchung kasagwi phainai, pohor ongnai chini Tripura Kokni
hapar, Kokrabaini hapar, Darogwi tongnai chini bosong, chini jati, chini dopha
TRIPURA. TRIPURA aiuk lokthong.
Suinaisa: Mukul Kanti
Tripura, Lecturer, Rangamati Public College.
[1] Sadhu Khusi Krisna Tripura,‘TRIPURA KHA-KACHANGMA KHUMBAR BOI’ (
Katal khaiwi Sapokjaknai Jora: Engreji 1 November 1978 bisio ‘Tripura Upojati Sikkha o Sangskritik Songsod’
daini. Poila Tikhalainai jora: 1936
Engrejio Agartala B. L. Press ni).
0 Comments